Nuttige idioten

Als student Russisch heb je het niet makkelijk. Niet alleen moet je met grote regelmaat interviews met Poetin vertalen en doen alsof je geïnteresseerd bent in Oudkerkslavisch, ook word je al snel in een heel beklemmend hoekje gedrukt. Wanneer mensen horen dat je Ruslandkunde studeert, wordt er na de initiële ontsteltenis doorgaans gevraagd naar je connectie met Rusland. Er wordt van je verwacht dat je al sinds je jeugd gefascineerd bent door het land, dat je er graag komt of op zijn minst één Russische grootouder hebt. Dat je hart er ligt, kort gezegd.

Een fenomenale misvatting.

Nu zijn veel studenten bij Russisch – en ik vermoed ook bij andere talen – wel degelijk bij de opleiding terechtgekomen omdat ze betoverd zijn geraakt door de literatuur, de geschiedenis of de grimmige doch mysterieuze sfeer die om het land heen hangt. Deze studenten dompelen zich tijdens hun Ruslandverblijven dusdanig onder in de cultuur dat ze de neiging gaan kopiëren het land op elk vlak te verdedigen, niet zelden eindigend in Poetinshirtjes en bontmutsen. Feit en fictie zijn dan nog moeilijk van elkaar te onderscheiden, en een objectieve blik is al helemaal ver te zoeken.

Zelf kwam ik bij de studie terecht doordat ik anders wilde zijn en altijd met de Russen speelde bij Age of Empires III, dus zoals wel vaker ben ik zelf het schoolvoorbeeld van hoe het wél moet.

Het is een groter probleem dan vaak wordt gerealiseerd. Het gaat hier namelijk om een aanzienlijk deel van alle Ruslandexperts die we in dit land opleiden – en zoveel leiden we er niet op. Door hun voorliefde voor het land zijn deze studenten vatbaar voor mooie retoriek en desinformatie. Ze zijn te herkennen aan de onmiddellijke uitroep dat ‘dit verhaal ook een andere kant heeft’ bij verhalen waarin de andere kant een bijeenraapsel van leugens is. Rusland speelt hier handig op in door hen met open armen te ontvangen bij gesubsidieerde summer schools, stages en reisjes waar de Russische blik op de wereld er nog verder wordt ingeramd. Een behoorlijk probleem, en het feit dat buitenstaanders er bij studenten Russisch automatisch al vanuit gaan dat ze van het land houden toont hoe diep het zit.

Een voorliefde hebben voor het land dat je bestudeert is een handicap. Om op een wetenschappelijke manier naar een land te kijken is afstand nodig en onbevooroordeeldheid. Idealiter staat een student die aan een taal-en-cultuur-opleiding begint volkomen neutraal tegenover het object van zijn studie. Dat dit in de praktijk onhaalbaar is spreekt vanzelf, al is het maar omdat opleidingen studenten lokken met juist die onderdelen van de taal en cultuur waar velen al vroeg door worden aangetrokken.

Het is dus logisch dat jongeren een land gaan bestuderen waar ze iets mee hebben, maar dat maakt het niet minder problematisch, en juist bij Russisch merk je de gevolgen, omdat het land zo’n absurde hoeveelheid desinformatie uitspuwt dat je het twintigjarigen bijna niet kwalijk kunt nemen dat ze ervoor vallen.

Zo had ik een studiegenoot die zich regelmatig liet ontvallen dat ‘Rusland tenminste nog waarden heeft’. Welke waarden dat dan precies waren heb ik nooit kunnen achterhalen. Anderen konden zich wel vinden in de argumentatie achter de annexatie van de Krim of de grootschalige verkiezingsfraude, want ‘het Russische volk heeft nu eenmaal een sterke man nodig’. Nogmaals, het leven van een student Russisch is niet makkelijk.

Is er dan niets wat we hiertegen kunnen doen? Jawel, kleine dingen. Studenten niet meer vragen naar hun connectie met het land dat ze bestuderen zou een goed begin zijn. Op die manier pak je je eigen veronderstelling aan dat landen altijd bestudeerd worden door liefhebbers. Dan gaan we het op den duur allemaal normaal vinden dat landenexperts neutraal tegenover hun land staan, en dat is in ons eigen belang. Tenzij je deze column ‘Russofoob’ vindt, dan is er in jouw geval al geen redden meer aan.

Deze column verscheen eerder in Mare.