Verandering is niet onze verantwoordelijkheid

Eerder deze maand was het weer Warme Truiendag. U weet wel, die dag waarop de universiteit de verwarming met veel tromgeroffel op 16 graden zet om haar maatschappelijke betrokkenheid te tonen op sociale media, om de kachel vervolgens tot ver in de lente te laten loeien zonder dat medewerkers hem uit kunnen zetten.

De trend in het universitaire wereldje om zo duurzaam mogelijk te leven en werken is de laatste jaren in een stroomversnelling geraakt. Studenten en medewerkers worden gevraagd om hun eigen mok mee te nemen naar evenementen om geen plastic bekertjes te hoeven verspillen, in kantines wordt steeds meer vegetarisch eten aangeboden en lange dure treinreizen naar congressen worden aangemoedigd om maar niet te hoeven vliegen. Bij bijeenkomsten van studieverenigingen in Leiden en studentenraden van de colleges in Oxford zijn maatregelen om minieme details van het universitaire leven te verduurzamen een vast onderdeel van de agenda.

Ik was ooit bij de algemene ledenvergadering van een studievereniging waar men besloten had om voortaan geen plastic borden meer te gebruiken. Daar schreef een groepje studenten een lange reactie op waarin verwezen werd naar wetenschappelijk onderzoek waaruit bleek dat het afwassen van borden slechter voor het milieu was dan het gebruik van plastic borden. In de vergadering werd deze kwestie vervolgens uitgebreid bediscussieerd. Dit alles zonder een zweem van ironie. Kun je ze ook niet kwalijk nemen, het wordt er bij jonge mensen al vroeg ingestampt dat je de verpersoonlijking van het kwaad bent als je niet zo duurzaam mogelijk leeft.

Nog los van het feit dat dit alles geen enkele zin heeft met de honderden miljoenen tonnen plastic die er per jaar geproduceerd worden en de miljarden extra mensen die de komende decennia een welvaartsniveau zullen bereiken dat hen in staat stelt om te vliegen, hebben we hier natuurlijk te maken met een elitaire stok om het klootjesvolk mee te slaan. De gemiddelde niet-universitair geschoolde Nederlander heeft het geld niet om fast fashion links te laten liggen, zijn huis te isoleren of zijn vliegtickets naar Spanje om te zetten naar een peperduur treinretourtje. Ach, dat onwetende gepeupel.

Belangrijker echter is het feit dat mensen zich met het consumentenactivisme dat achter al deze initiatieven schuilt laten gebruiken als bliksemafleider voor een systeem dat veranderd moet worden. Wanneer we meegaan in het door multinationals en overheden gretig omarmde frame dat iedereen zijn steentje kan bijdragen, halen we de druk van overheden af om door middel van beleid verandering te forceren.

Pas wanneer iedereen ervan doordrongen is dat verandering niet onze verantwoordelijkheid is, kan er daadwerkelijk iets gebeuren. We gaan immers nooit met z’n zeven miljard ons gedrag zodanig aanpassen dat alle milieuproblematiek de wereld uit is. Er is maar één weg, en die dwarsboom je door te doen alsof burgers zelf deze verantwoordelijkheid hebben. Met het uitdragen van een milieubewuste levensstijl help je de kentering niet, je staat haar juist in de weg.

Als jij zelf duurzame keuzes maakt en je in de vreemdste bochten wilt wringen om zo min mogelijk plastic te gebruiken en vliegreizen te ontwijken valt dat alleen maar te prijzen, maar zodra je er anderen op gaat aanspreken of duurzaamheid gaat invoeren op universiteiten bereik je het tegenovergestelde effect. Laat overheden zich niet achter je verschuilen. Het is niet ons aller verantwoordelijkheid, het is geen kwestie van en-en, het zijn enkel regeringen die iets kunnen veranderen. Dus neem vooral je eigen mok mee naar de universiteit, maar doe de plastic bekertjes niet in de ban. En laat je opgeheven vingertje maar thuis.

Deze column werd eerder gepubliceerd in Mare.